Beskid Wyspowy jest wysuniętą na północ grupą górską Zewnętrznych Karpat Zachodnich, makroregionu Beskidy Zachodnie.
Granice turystyczne Beskidu Wyspowego.
Granica Zachodnia
Z Raciechowic do rzeki Krzyworzeki i w górę Krzyworzeki do rzeki Kobielnika. W górę Kobielnika do przełęczy Jaworzyce, oddzielającej Beskid Wyspowy od Beskidu Średniego. Następnie z przęłęczy rzeką Węglówką w dół do rzeki Kasinki. Kasiną w dół do rzeki Raby, a Rabą w dół do rzeki Krzczonówki. Krzczonówką w górę do Łętowni, skąd drogą do Naprawy. Rzeka Naprawka do Jordanowa, skąd rzeka Skawą do Skawy. Dalej linia kolejową do Chabówki.
Granica Południowa
Rabą w dół do rzeki Mszanki. Mszanką w górę do przełęczy Przysłop (która łączy Beskid Wyspowy z Gorcami), a dalej rzeką Kamienicą w dół do Dunajca.
Granica wschodnia
Rzeką Dunajec do Gołkowic a stąd drogą do Podegrodzie, Stadła, Brzezną, Niskową do Chełmca. Z Chełmca Dunajcem do ujścia Jeziora Rożnowskiego. Z Tęgoborza drogą do rzeki Łososiny, a następnie w dół Łososiną do rzeki Białki.
Granica Północna
Rzeka Białką w górę do Porąbki Iwkowskiej, skąd rzeka Bela wzdłuż miejscowości Iwkowa do przełęczy pomiędzy Kozłowa Górą a Dominiczna Górą. Z przełęczy do Rajbortu, przez Bytomsko do Żegociny. Następnie przez Kamionną, Nowie Rybie do Szyku przez Kostrze, Wilkowisko, Stróże, Skrzydlną. Z Skrzydlnej do Szczyrzyca, a następnie do Raciechowic.
Budowa geologiczna
Beskid Wyspowy, zbudowany jest z osadowych skał fliszowych, tzw. fliszu karpackiego: łupków, margli, zlepieńców i piaskowców. Główna część Beskidu Wyspowego powstała z płaszczowiny magurskiej, stanowiącej największą płaszczowiznę Karpat Zachodnich. Powszechnym zjawiskiem w "Wyspowym" są zjawiska związane z osuwiskiem fliszowym, powstałe w wyniku namoknięć spodniej warstwy łupków podczas obfitych deszczów. Warstwy te są na tyle śliskie, że zewnętrzne piaskowce zjeżdżają po niej na dół. Takie osuwiska znajdują się m.in. na Źwilinie, Luboniu, Lubogosczu. Można również spotkać piaskowce wychodnie skalne, które występują w północnej części Beskidu. Najciekawszym jest Diabli Kamień w Smykaniu koło Szczyrzyca z którą związane są liczne legendy. Tego typu wychodnie skalne występują również na jasieniu, Mogielicy, Szczebli i Luboniu.
Klimat
W Beskidzie Wyspowym szczególnie dobrze czytelny jest układ roślinności. Piętro pogórza z pozostałością lasów sosnowo - dębowych i dębowych, rozpościera się od 300-700 m n.p.m. do którego rozciąga się piętro umiarkowanie ciepłe. Od 700 m n.p.m. do około 1100 m n.p.m. piętro klimatu umiarkowanie chłodnego. Na tych wysokościach, występuje regiel dolny, którego ok. 40% powierzchni porastają lasy świerkowe i bukowe. Natomiast wśród lasów mieszanych spotkamy liczne zespoły jodeł, modrzewi, sosen i brzóz, a rzadziej jawory, jesiony i wiązy. Największe kompleksy lasów zachowały się w Pasmie Łososińskim, w rejonie Cichonia i Ostrej. Średnia roczna temperatura w całym Beskidzie Wyspowym wynosi 5 stopni. Średnie roczne sumy opadów rosną wraz ze wzrostem wysokości, średnio wynosząc ok. 900mm. Najwięcej opadów stwierdza się w rejonach górskich takich jak: nad Mogielicą, Jasieniem i Ćwilinem. Częstym zjawiskiem w tym paśmie górskim, są mgły, w tym typowe dla tych gór "morze mgieł", powodujące wrażenie wysp, "wyłaniających się z morza". Stąd też przypuszczalna nazwa Beskid Wyspowy.Okresy długotrwałej i pięknej pogody zdarzają się najczęściej we wrześniu i dlatego jest to najlepszy okres w ciągu roku do uprawiania górskich wędrówek.
Najważniejsze szczyty
Mogielica ( 1170 m n.p.m. ) - zwana była przez miejscową ludność jako - Kopa z powodu charakterystycznego wierzchołka. Najwyższy szczyt Beskidy Wyspowego, którego rozgałęziony masyw opływają doliny: Jurkówki, Chyszówki, Słopnickiego Potoku oraz na krótkim odcinku dolina rzeki Kamienicy. Rozległa hala za zachodnim stoku Mogielicy jest jednym z najbardziej oryginalnych i pouczających miejsc w Beskidzie Wyspowym pod względem rozległości krajobrazu, oglądanego w zasięgu od Beskidu Sądeckiego i Pienin na wschód po Beskid Śląski na zachód. Obecnie na szczycie znajduje się wieża widokowa.
Ćwilin ( 1072 m n.p.m. ) - jego nazwa prawdopodobnie pochodzi od niemieckiego słowa "Zwiling", który znaczy bliźniak, stanowiącą pamiątkę po osadnikach niemieckich z czasów Kazimierza Wielkiego. Szczyt wznoszący się na południe od Przełęczy Gruszowiec, pomiędzy wsiami Wilczyce i Jurków. Na szczycie duża hala z rozległą panoramą gór na południe. Niegdyś na Ćwilinie znajdowały się liczne bacówki. Legenda turystyczna głosi, że to właśnie na hali będąc na Ćwilinie Kazimierz Sosnowski, podziwiając słynne morze mgieł i wystające z niego "wyspy" szczytów miał wymyślić określenie "Beskid Wyspowy".
Jasień ( 1062 m n.p.m. ) - szczyt nad doliną Kamienicy otoczony przez wsie: Półrzeczki, Lubomierz i Łętowe. Z podszczytowej polany Skalne piękne panoramy Gorców.
Modyń ( 1029 m n.p.m. ) - jedna z czołowych kulminacji we wschodniej części Beskidu Wyspowego, położona pomiędzy wsiami: Zbludza, Młyńczyska, Kicznia i Kosnowa. Na południowych stokach znajduje się kilkunastometrowa jaskinia.
Luboń Wielki ( 1022 m n.p.m. ) - dawna nazwa ludowa - Biernatką. Szczyt na północ od Rabki-Zaryte, o nietypowym dla Beskidu Wyspowego grzbiecie, przedłużającym się na zachód przez Luboń Mały ku wsi Naprawie. Najciekawszą drogą na szczyt jest żółty szlak, którego najtrudniejszy odcinek ( nieczynny w złych warunkach atmosferycznych oraz zimą ) nazywa się "Percią Borkowskiego" od nazwiska Stanisława Dunin-Borkowskiego, działa PTTK z Rabki. Borkowski był również inicjatorem budowy i kierownikiem schroniska na Luboniu, zbudowanego w 1931 roku.
Śnieżnica ( 1007 m n.p.m. ) - całkowicie zalesiona kulminacja górska między Kasiną Wielką Dobrą. Nazwa jej jest dość oczywista, ze względu na długo utrzymujące się płaty śniegu na północnych jej stokach a źródło podawane jest już od 1254r. Na szczycie znajduje się rezerwat "Śnieżnica". Ludowa nazwa to "Widlasta Góra" z uwagi na trzy wierzchołki, zwane "Na Budaszowie", "Wierchy" i "Nad Stambrukiem".
Szczebel (977 m n.p.m. ) - strzelisty, dziki i w większości zalesiony szczyt. Na stoku północnym jaskinia piaskowcowa , utrzymująca lód przez większą część roku zwana "Zimną Dziurą". Na szczebel prowadzi również czarny szlak od strony Mszany Dolnej osiedle Zarąbki, który posiada miano najbardziej stromego podejścia w całym Beskidzie Wyspowym.
Lubogoszcz ( 967 m n.p.m. ) - potężny szczyt na północ od Mszany Dolnej. Na stoku zachodnim znajduje się okresowe jeziorko "Żabie Oczko" w niecce osuwiskowej.
Łopień ( 951 m n.p.m. ) - góra w środkowej części Beskidu Wyspowego, posiadająca trzy szczyty i posiadająca widokowe polany: szczytową Jaworze oraz na grzbiecie Myconiówka, Cechówka i Zawadówka. Na północnych stokach Łopienia odkryto liczne jaskinie, którą największą jest Zbójecka, stanowiąca pomnik przyrody o długości korytarzy około 400 metrów.
Atrakcje turystyczne
Przez wszystkie większe szczyty Beskidu Wyspowego prowadzą szlaki turystyczne, co powoduje iż trasy są ciekawe i pełne urozmaicenia z uwagi na szczytowe miejsca widokowe. Wędrówka po nawet niezbyt długich odcinkach, może okazać się męcząca ze względu na liczne przewyższenia, dlatego też od turysty wymagają naprawdę dobrego przygotowania. Poza szlakami Beskid Wyspowy oferuje również spacerowe ścieżki turystyczne m.in. ścieżka "Leśna Ostra" (2 km), prowadzącą od Limanowej w stronę leśniczówki pod Ostrą, ścieżka "Z Jurkowa na Łopień" (6 km) przez Chyszówki, Przełęcz Rydza Śmigłego, a dalej malowniczą trasą na górę Łopień. Górski charakter ma również ścieżka "Z Parku podworskiego na Śnieżnicę" (6 km). Z ciekawych szlaków można również zaproponować Szlak Papieski, otwarty w pięćdziesięciolecie dwudniowej wycieczki Karola Wojtyły, odbytej w 1953r roku. Wtedy też to Karol Wojtyła grupą młodzieży wyruszył z Rabki na Luboń, następnie Lubogoszcz, Śnieżnicę, Przełęcz Gruszowiec i Ćwilin. Trasa kończyła się w Kasinie. W chwili obecnej początek szlaku wyznaczony jest w Parku Zdrojowym w Rabce przy pomniku Jana Pawła II Turysty z możliwością dwóch tras, z których jedna kończy się przy stacji kolejowej w Mszanie Dolnej, natomiast druga przy bazylice w Limanowej. Beskid Wyspowy ma również do zaoferowania liczne ścieżki, oferujące turystykę rowerową, jak również szlaki konne, gdzie na amatorów tej turystyki czekają stadniny w Limanowej, w Mordarce, w Żmiącej, i w Chyszówkach. Zimowy klimat ma do zaoferowania trasy narciarskie takie jak: Laskowa stok Kamionnej; Limanowa stok Łysej Góry: Kasina Wielka stok Śnieżnicy.
Warte zobaczenia
Zabytki architektury sakralnej:
- kościół p.w. Znalezienia Krzyża Świętego w Rybiu Nowym (XVIw.);
- kościół p.w. św. Barbary i Stanisława Biskupa w Szyku (XVIw.);
- kościół p.w. Narodzenia NMP w Jodłowniku (1585r.);
- kościół p.w. św. Mikołaja w Skrzydlnej (XV-XVIIIw.);
-kościół p.w. Szymona i Judy w Dobrej (XVIIw.) wraz z muzeum Diecezjalnym w Dobrej, gdzie przechowywane są zbiory sztuki sakralnej, stare rękopisy i dzieła sztuki ludowej;
- kościół p.w. św. Michała Archanioła w Ujanowicach (1509r.);
- kościół p.w. św. Antoniego Pustelnika w Męcinie:
- kościół p.w. św. Katarzyny w Kamionce Małej (XVIIw.);
- kościół p.w. św. Magdaleny w Kasinie Wielkiej (1678r.);
- kościół p.w. Mati Boskiej Wniebowziętej w Łososinie Górnej (XVI-XVIIw.);
- kościół p.w. św. Andrzeja w Łukowicy (XVI-XVIIw.);
- kościół p.w. św. Jana Ewangelisty w Pisarzowej (1713r.);
Zespół klasztorny oo. Cystersów z kościołem p.w. Wzniębowzięcia NMP w Szczyżycu (XVIIw.);
cdn
Przy opracowaniu artykułu korzystano
Literatura
Andrzej Matuszczyk „Beskid Wyspowy” - przewodnik turystyczny. Oficyna wydawnicza ”Rewasz”. Pruszków 2001.
A. Kapturkiewicz " Granice Beskidu Wyspowego"
Wojskowe Zakłady Kartograficzne, 1993 "Beskid Wyspowy"
ExpressMap, Warszawa 2007 "Beskid Wyspowy"